Tour d’Europe: Arp verenigt beeld en betekenis

51 jaar na zijn dood was er dit jaar voor het eerst een grote overzichtstentoonstelling van tweetalig multidisciplinair kunstenaar Hans/Jean Arp (1886-1966).

Waarom juist nu?

Mogelijk omdat Arp in zijn werk heel intuïtief het beeldende en het conceptuele aspect verenigt. Of korter gezegd: beeld en betekenis. Iets waaraan de beeldende kunst van onze tijd behoefte lijkt te hebben. Dat vraagt om uitleg.

Arp was in zijn tijd een avant-gardist. Hij begaf zich in kringen van kunstenaars die werkten aan de frontlinie. Abstract werken hoorde daarbij  ̶  inhoudelijke zaken als motief, onderwerp en thema waren met de zuivere abstractie letterlijk buiten beeld geraakt.

Biomorf
Maar Arps abstracties zijn niet zuiver. Ze zijn zelfs opmerkelijk plastisch. Zijn sculpturen hebben heldere vormen, afwisselend hard en zacht, rond en hoekig, plat en bol. Billen, buiken en gewrichten, richtingen, bewegingen en rondingen van het menselijk lichaam verwerkt tot vloeiend uitgevoerde biomorfen. En ook in zijn platte werken en reliëfs laat Arp abstractie en figuratie naadloos op elkaar aansluiten. Zoals alle facetten van zijn kunst op elkaar aansloten: hij was niet in een stijl te vangen en bediende zich als dichter/schrijver/beeldend kunstenaar van uiteenlopende media. Een interdisciplinaire benadering die we nu heel gewoon vinden, maar die uiterst modern was in zijn tijd.

Een deel van het menselijk lichaam (1935), gips, Arp Foundation, Clamart

Als avant-gardist hoort Arp bij de grote jongens die de moderne museumkunst letterlijk en figuurlijk gestalte hebben gegeven. Tijdgenoten waren onder andere Marcel Duchamp, Max Ernst, Piet Mondriaan, Theo van Doesburg, Met hen braken de schaalvergroting van beeldende kunst en grensvervaging tussen disciplines pas goed door. In hun werk wordt ook de scheiding zichtbaar tussen een zuiver abstracte kunst en de conceptuele kunst zoals die vandaag de dag alomtegenwoordig is.

Dada
In reactie op de Eerste Wereldoorlog kon omstreeks diezelfde tijd het dadaïsme ontstaan, de beweging waar ook Arp deel van uitmaakte. Kunstenaars bespotten de hypocrisie in de samenleving op speelse manieren, in een vorm die vooral conceptueel van aard was. Kunst werd reagerend, een visueel commentaar op de maatschappij. Dada was een van de eerste -ismen die niet verenigd was door een stijl of materiaalbewerking maar door morele verontwaardiging over de leefomgeving van kunstenaars. Kunst werd een mengvorm van materialen waarin de boodschap voorop staat; collages en assemblages uit het dagelijks bestaan, als uiting van de reactionaire daad van de kunstenaar. Hier neemt het concept de leiding.

Tweedeling
Het omgekeerde urinoir van Duchamp is er een ultiem voorbeeld van; anderen bleven trouwer aan de sensualiteit en sensitiviteit van het materiaal, zoals Kurt Schwitters maar ook de kunstenaars van De Stijl. De Stijl, hoe nauw verwant met dadaïsme ook, bleef het zoeken in het beeld en de uitwerking daarvan, in kleur, compositie en abstractie. Het lijkt erop dat daar de tweedeling in de beeldende kunst is ontstaan. Of beter: de tweedeling van kunstenaars die het in het beeld en zij die het buiten het beeld zochten.

Toeval
Bewust of onbewust begaf Arp zich in beide werelden. Dat is met name te zien in zijn collages. Arp speelt daarin met willekeurige composities. Voor Volgens de wetten van toeval uit 1933 (hieronder links) liet hij beschilderde stukjes papier op een oppervlak dwarrelen. Hij stelt het palet samen, maar de compositie wordt mede door het toeval bepaald. Torn-up woodcut (rechts) ontstond in 1954 op eenzelfde wijze, met de stukken van een eigen Dada-afdruk uit 1920. Handeling en beeld gaan hand in hand.

     

Een sprong makend naar het heden kunnen we stellen dat de nakomelingen van het dadaïsme, die werk maken in dienst van de boodschap, vandaag de dag een bloeiende beweging vormen. Kunstenaars beschrijven eerder waar hun werk over gaat dan hoe het eruitziet. De mix van materialen, technieken en media, waarvan Arp en zijn tijdgenoten zich bedienden, is nu norm. En een groot deel van het publiek is het inmiddels gewend.

Alhoewel: hoe zit het dan met hen die doorgingen met de zoektocht in het beeld, die op intuïtieve en sensitieve wijze kleuren, lijnen en vormen bleven delven? Daarover lopen de meningen uiteen. Onder de dwang van het concept en de betekenis heeft deze kunst het in elk geval niet makkelijk. Zo is de schilderkunst al diverse keren doodverklaard (en weer opgestaan). Maar dat is een ander verhaal.

Arp: The Poetry of Forms is georganiseerd door het Kröller-Müller Museum in samenwerking met Turner Contemporary, Margate (UK). De tentoonstelling is nog te zien in Turner Contemporary, Margate van 12 oktober 2017 tot en met 14 januari 2018. Gastconservatoren: prof. Eric Robertson (Royal Holloway, University of London) en Frances Guy.

In aanloop naar Europa ZomerExpo Biënnale 2019 maakt ArtWorlds een serendipische tour langs beeldende kunst in Europa. We zijn op zoek naar typisch Europese kunst, waar die vandaan komt en wie ‘m maakt. We doen kunstenaars en tentoonstellingen aan, zoeken verbanden en leggen lijnen uit het verleden naar de kunst van nu. Dit leggen we vast in een Tour d’Europe, om zo het script voor de komende editie van ZomerExpo te kunnen schrijven, je op een spoor te brengen en te inspireren. Wil je ook een bijdrage leveren, in de vorm van een artikel of anderszins, dan nodigen wij je bij deze van harte uit.

aw_logo

Stichting ArtWorlds

Amsterdam
info@klimaatexpo.nl

KlimaatExpo Nieuwsbrief

Terug naar de top