Europa voor de reiziger? Associaties bij een wand
Op de derde verdieping van Museum de Fundatie is er een nis met kunstwerken over reizen in Europa. Het zijn beelden die we herkennen. Al kijkend dwalen onze gedachten af naar vakantieherinneringen, maar confronteren ons tegelijkertijd met minder prettige vormen van reizen.
Europeanen hebben alle vrijheid om hun continent te verkennen en die benutten ze ten volle, genietend van de rijke cultuur en schitterende natuur. En meer en meer toeristen van andere continenten komen voor het oude Europa; nergens is zoveel erfgoed te zien dat herinnert aan zo’n lange geschiedenis. In de oude steden zoals Rome, Amsterdam, Venetië en Parijs struikel je over steeds meer Amerikanen, Aziaten en ander wereldvolk.
Europeanen zijn behept met heimwee naar het verleden in hun DNA – geen wonder dat ze hun steden zo mooi conserveren. Maar, zoals Ilja Leonard Pfeiffer beschrijft in Grand Hotel Europa, de stroom toeristen die zich vergapen aan al dit fraais is niet meer in de hand te houden. Iedereen moet er zich vermaken, slapen en eten, wat grote gevolgen heeft voor de stad zelf en het omringende landschap.
Intussen voltrekt zich een tegenstroom van een heel andere aard, van mensen die door Europa trekken omdat ze een ander continent zijn ontvlucht. Die niet voor hun plezier met vakantie zijn gegaan en die geen hotel maar een veilig thuis zoeken.
Die dubbelheid is voelbaar in deze tentoonstellingsnis. We zien werken van ‘ons’ Europa, met beelden die we herkennen van onze reizen uit het verleden. En die ons juist daardoor confronteren met de migratieproblematiek van het heden.
Zoals het schilderij van een Griekse vissersvrouw van Marian Gerrits. Toen ik zelf, 19 jaar oud, met een vriendin via interrail Europa ging verkennen, kwam ik voor het eerst in Griekenland. Europa 1987: in Rome werd de ‘alweer’ dertigste verjaardag gevierd van de Verdragen van Rome, voorloper van de Europese Unie. Het was een Europa zonder wifi en googlemaps, met Joegoslavië en Tito, het IJzeren Gordijn, het Oostblok en de Muur, geld wisselen bij de grens, travellers cheques, reisgidsen, kaarten, telefooncellen en telegrammen. We voeren over de Middellandse Zee van Griekenland naar Italië, maar vluchtelingenbootjes kwamen we niet tegen. Lesbos was nog gewoon een toeristeneiland en de enige vaartuigen vol mensen waren cruiseschepen. Mijn ogen dwalen af naar Medusa van Simon Bos.
De aangespoelde spullen van een boot. Medusa heeft gruwelijk huisgehouden in diezelfde Middellandse Zee, waar tegenwoordig dagelijks vluchtelingen de overtocht proberen te maken. De oude Griekse mythen zijn nog in volop levensvatbaar als het gaat om metaforen. Nergens komen zoveel goden, titanen, reuzen en mythologische monsters voorbij als in beeldende kunst. Geen vrouwelijk karakter zo populair als Medusa, de Gorgonen-zuster die mannen in steen kon veranderen met een enkele blik. Ik zucht. Een kratje pils? Dat moet op een andere soort reis overboord zijn geslagen.
Verderop hangt Kruistocht van Henk Moll, met de Vicking Line, een cruiseschip dat over de Oostzee langs de Baltische staten vaart. Wat een joekel! Massa’s mensen op een boot door Oost-Europa. Het ‘Oostblok’ zeiden we 30 jaar terug. Wat heerlijk dat we daar nu zomaar naartoe kunnen. Maar laten we het verhaal van deze wand afsluiten met een een aantal werken over het ultieme reishuis op wielen: de caravan. Even een minder beladen onderwerp. Of toch niet?
Mijn eigen gedachten gaan meteen naar de ‘sleurhut’ van mijn opa en oma, een Kip-caravan (bedacht door Drentenaar Jan Kip in 1934), waarmee ze in de jaren 60 en 70 naar het zuiden van Europa gingen. Een verder, helemaal tot in Marokko! Zo maakten ze verre reizen in de winter en altijd was het weer spannend met welke verhalen en cadeautjes ze weer thuis kwamen. Mijn Spaanse pop heb ik nog steeds.
Home Sweet Home van Erica Scheper roept toch wat andere associaties op. De tekening toont een caravan op een oosters tapijt. Op reis-thuis-zoeken naar een huis-het tapijt van thuis. Een universele zoektocht.
