Europa en de stier: de rollen zijn omgedraaid
De stier en Europa zijn beroemde personages in de Griekse mythe over het ontstaan van Europa. De mythe is opgetekend in een van de bekendste verhalen uit het epos Metamorphosen, van de romeinse dichter Ovidius. Tot op de dag van vandaag zijn Europa en de stier een geliefd onderwerp in de kunst. De mythische figuren, die makkelijk van gedaante veranderen, zien we ook terug in Europa ZomerExpo 2019 in De Fundatie. Opmerkelijk is dat Europa en Zeus daarin van karakter en houding veranderen.
Het klassieke verhaal is dat Europa, de mooie dochter van een Phoenicische (Aziatische) koning, door de de wellustige oppergod Zeus werd verleid en ontvoerd. Zeus had zich daartoe vermomd als een mooie witte stier. Bij aankomst in het werelddeel Europa verkrachtte hij haar. Oude meesters als Titiaan en Rubens zetten Europa neer als een zachte, sensuele vrouw die zich gewillig liet schaken door de grote, gespierde stier. Daarmee schetsten ze duidelijk een stereotype.
De verkrachting van Europa, Titiaan, geschilderd ca. 1560-1562.
Maar de verhoudingen tussen man en vrouw zijn veranderd. De MeToo-beweging maakt korte metten met het grensoverschrijdende seksuele gedrag van Zeus. De mythe past eenvoudigweg niet meer in een tijd waarin mannen en vrouwen op gelijke voet met elkaar (moeten) staan. Hedendaagse kunstenaars plaatsen het verhaal over het ontstaan van Europa in een ander perspectief, veranderen het gedrag van de personages en daarmee ons man-vrouw beeld. En dat zien we terug op beide locaties van het museum tijdens Europa ZomerExpo 2019.
Een mythe in een modern jasje
In de beeldentuin van Kasteel het Nijenhuis prijkt een metalen beeld boven het water. Het is een krachtige Europa die sterk en fier op de stier klimt. Het werk met de titel www.europa.nu is een gesamtkunstwerk van het kunstenaarstrio CAKtwo. Volgens de makers vertegenwoordigt het werk de mythe in een modern jasje. Ze schrijven er het volgende over:
“Met deze installatie stellen wij de vraag of Europa zich anno 2019 als gewillig slachtoffer laat meevoeren of zelf het heft in handen neemt en richting geeft aan haar avonturen.”
Op de derde verdieping van het museum in Zwolle treffen we een wand met vrije en hedendaagse vertalingen van het oorspronkelijke verhaal. Op het schilderij Europa en de stier een Mythe, van Willy van der Beek (bovenstaand tweede van links), staat eveneens een sterke vrouw. Het is Theresa May, de voormalige premier van Groot Brittanië. Ze wordt absoluut niet ontvoerd; vastberaden en verbeten houdt ze de horens van de blauw gekleurde stier stevig vast. In galop verlaten ze Europa (maar waar gaan ze naar toe?).
In het werk The Abduction of Europe, van Ruben Philipsen (bovenstaand midden), lijkt de stier, in verhouding tot het grote lichaam van Europa, een klein beestje dat enigszins verwonderd zijn weg zoekt. De sterke stier heeft zijn kracht verloren: weer is het Europa die Zeus meeneemt, en niet andersom.
Het beeld van de mythe heeft, met name de laatste decennia, een duidelijke metamorfose ondergaan. En dat is geheel in lijn met het epos van Ovidius, Metamorphosen.