Verslag Vrouwen in de Kunst
Man of vrouw: doet het ertoe? Met deze vraag werd op maandag 14 augustus ‘Vrouwen in de kunst’ geopend. Een dag vol workshops, discussies en lezingen over de rol van de vrouw in de kunst, veranderende verhoudingen en opvallend aannames. De drukke en informatieve dag werd in goede banen geleid door moderator Kirsten van den Hul, change agent en auteur van het boek (S)hevolution. Wij danken alle sprekers en deelnemers, voor hun verrassende inzichten en prikkelende visies. De noodzaak dit onderwerp onder de aandacht te brengen, is hoog. Voor wie er niet was, of zich geïnspireerd voelt verder te lezen, staat hieronder nog even alles op een rijtje.
Zo’n 70, veelal vrouwelijke, deelnemers namen op maandagochtend plaats in de aula van het Gemeentemuseum Den Haag. Na een korte introductie van Carlien Oudes, directeur ArtWorlds over ZomerExpo en Kirsten van den Hul, startte de dag met een lezing van Karin Haanappel.
Als kunsthistorica houdt Karin zich bezig met onderzoek, doceren en schrijven. Haar specialisme betreft vrouwelijke kunstenaars door de eeuwen heen. In 2012 verscheen haar boek ‘Herstory of Art’. In de gelijknamige lezing bracht Karin vrouwelijke kunstenaars aan het licht, die veelal in de schaduw staan van hun mannelijke collega’s. Door te starten met de vroegste kunstuitingen in de oude steentijd en vervolgens de vrouwelijke kunstenaars door de eeuwen heen op de kaart te zetten, plaatste zij haar verhaal van de kunst (her story of art) naast zijn verhaal van de kunst (his story of art). Karin schreef over haar lezing een korte uiteenzetting.
Een slide uit de lezing van Karin Haanappel
Na deze humorvolle, verhelderende lezing gingen Carlien en Kirsten met elkaar in gesprek over rolverdelingen in de ZomerExpo. Carlien merkte op dat de scheidingslijn tussen amateur en professional steeds diffuser wordt. En dat niet alleen: ook tussen disciplines, leeftijd en sekse vervagen de grenzen. ZomerExpo draagt bij aan deze grensvervaging door haar open inschrijving en anonieme keuze. Ook stelde Carlien het vooroordeel over bepaalde kunstdisciplines aan de kaak. Zo wordt textiel- of papierkunst vaak nog als huisvlijt gezien. Opvallend genoeg stond papierkunst in de 17e eeuw hoog in het vaandel; kunstenares Anna Maria van Schurman verdiende met haar papieren meesterwerken meer dan Rembrandt.
Detail van ‘De Nieuwe Nachtwacht’
Rembrandts oeuvre kwam wederom terug in het gesprek tussen Kirsten en kunstenares Elizabeth Kleinveld over ‘De Nieuwe Nachtwacht’. Samen met Müfide Halaceli en Epaul Julien creëerde Elizabeth een spectaculaire remake van het meesterwerk met uitsluitend krachtige, ondernemende vrouwen. Waar Rembrandts meesterwerk in de zeventiende eeuw stond voor machtige mannen, staat De Nieuwe Nachtwacht voor invloedrijke vrouwen, die bijdragen aan economische groei in Nederland door ondernemerschap te stimuleren. Kapitein Banning Cocq was in 1642 aanvoerder van de schutters en pronkte pontificaal op het werk. Neelie Kroes neemt zijn in ‘De Nieuwe Nachtwacht’ zijn rol over (klik hier voor de overige geportretteerden). Het werk is nog tot en met 8 oktober in Felix Meritis in Amsterdam te aanschouwen.
Vervolgens trok Kirsten van den Hul in haar lezing de man-vrouw verdeling breder dan alleen de beeldende kunsten. Een verandering hangt in de lucht. De Algemene Vergadering van de VN werd in 2011 voor het eerst in de geschiedenis door een vrouw geopend. Volgens de Braziliaanse president Dilma Rousseff wordt dit de eeuw van de vrouw. Ook Kirsten pleit voor een (s)hevolution, waarbij mannen en vrouwen samen de wereld veranderen en de emancipatie van de vrouw voortzetten. Met concrete, soms verbazingwekkende, voorbeelden zette Kirsten een krachtig pleidooi neer. Nog steeds verdienen vrouwen minder dan mannen in exact dezelfde functie. En nog steeds zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in topfuncties in het bedrijfsleven en de politiek. Dat moet anders. Want aantoonbaar is dat de economie, onze relaties en de hele maatschappij worden er aantoonbaar beter van als zaken tussen mannen en vrouwen beter zijn verdeeld dan nu. Voor wie meer over dit onderwerp wil lezen, is het boek (S)hevolution een must.
Na de lunch werd de groep in tweeën gesplitst. De ene groep ging met Carlien de zaal op, voor een rondleiding door ZomerExpo 2015 Woest. In deze tentoonstelling waren 277 werken te zien van ruim 250 kunstenaars. Een jury koos deze werken gedurende drie voorrondes uit ruim 3000 aangemelde werken. Carlien stelde de tentoonstelling samen, en schiep eenheid in verscheidenheid op basis van verschillende thema’s op zaal. Zo toonde de zaal met kunstwerken van beesten de relatie tussen mens en dier, en de mengvormen hiertussen. Antropomorfisme, het toekennen van menselijke eigenschappen aan dieren, en kruisbestuivingen tussen mens en dier is een veelvuldig terugkomend onderwerp onder de kunstenaars uit ZomerExpo.
Caspar David Friedric, Der Wanderer über dem Nebelmeer, 1818
Het andere deel van de groep volgde een inspirerende workshop van kunstfilosofe Laura Stoop over gender stereotypen in de filosofie en kunst. Via filosofen uit de Verlichting en Romantiek zoals Kant en Rousseau (“de zeldzame gave van het genie is slechts voorbehouden aan mannen”) trok Laura de workshop naar het nu, en naar de beroepspraktijk van de deelnemers in de zaal. Zij stelde een aantal prikkelende vragen over de rol van een kunstenaar, imago, stereotypering en beroepspraktijk. Opvallende conclusie: in een zaal vol vrouwelijke kunstenaars noemt één zich kunstenares. Voorafgaand aan de themadag schreef Laura een boeiend essay over “Gender en stereotypering in de Romantiek”. En op veler verzoek onderstaand filmpje “Where are the girls?” en een uitgebreide bibliografie met vrouwelijke filosofen.
Na een korte koffiepauze kwam iedereen weer samen in de aula voor het laatste, plenaire gedeelte van de dag. Er volgde een korte film over HACKING HABITAT, een tweejarige kunstmanifestatie over de groter wordende invloed van systemen en instituten, en de rol die technologie daarin speelt. In 2015 en 2016 neemt deze kunstmanifestatie Utrecht over, met lezingen, “hackatons” en een tentoonstelling in de oude gevangenis op het Wolvenplein.
In het afsluitende panelgesprek namen exposanten uit ZomerExpo plaats. Onder leiding van Kirsten spraken Sanne Maes, Suzette Benjamins, Anja Sijben, Daniël Nijveld en Anke van Aanholt over identiteit en de rol van gender in hun werk en beroepspraktijk. Opvallend was dat Daniël en Anke, de jongste kunstenaars van het panel, aangaven weinig last te hebben van genderverschillen tussen man en vrouw. In hun werk, en in hun beroepspraktijk houden zij zich hier niet mee bezig. Dat biedt hoop voor de toekomst. Hopelijk is er langzaam een verschuiving gaande. En zal uiteindelijk bovenstaande vraag veranderen in een constatering: “Man of vrouw: het doet er niet toe.”