ZomerExpo
Een museale beeldende kunsttentoonstelling rondom een thema, samengesteld via open inschrijving en anonieme keuze.
In 2011 lanceerde ArtWorlds ZomerExpo Anoniem Gekozen, nieuwe Meesters van de Lage Landen. De eerste editie was baanbrekend, omdat kunstwerken uitsluitend werden gekozen op basis van hun zeggingskracht, zonder enige kennis van de makers. Geïnspireerd door de Summer Exhibition in Londen, die deze formule al sinds 1769 hanteert, werd hiermee een nieuwe traditie in Nederland geïntroduceerd. Het was ook de eerste landelijke tentoonstelling die volledig werd samengesteld via open inschrijving. Kunstmuseum Den Haag (voorheen Gemeentemuseum Den Haag) bood ruimte aan de eerste vijf edities, waarin jaarlijks 250 anoniem gekozen kunstwerken werden gepresenteerd. Dit initiatief werd mogelijk gemaakt dankzij brede samenwerking in de kunstwereld en door verschillende grote landelijke fondsen, met het Fonds voor Cultuurparticipatie als belangrijkste financier.
Voor iedereen die mee wil doen
De voorrondes vonden plaats door heel Nederland. De AVRO bracht verslag uit in het programma Kunstuur, wat ZomerExpo brede landelijke bekendheid gaf. Iedereen kon deelnemen, van gevestigde kunstenaars tot beginnende talenten. De belangstelling onder kunstenaars was overweldigend, met duizenden aanmeldingen per editie. Een gemêleerde jury, bestaande uit zowel oude jonge ervaren en onervaren leden met diverse achtergronden, kozen de werken voor de tentoonstelling.
Na een succesvolle start volgden edities met thema’s zoals Liefde (2012), Aarde (2013), Licht (2014) en Woest (2015). Vanaf 2017 nam Museum de Fundatie het stokje over en huisvestte Water (2017) en Europa (2019) en KlimaatExpo’22. In 2024 organiseerde het Rijksmuseum Muiderslot een spin-off van KlimaatExpo.
Veel belangstelling
De tentoonstellingen trokken een breed en divers publiek, met bezoekersaantallen variërend van 40.000 tot 80.000 mensen per editie. Vanaf 2013 werd het mogelijk om kunstwerken tijdens de tentoonstellingen te kopen. Dit vergrootte niet alleen de zichtbaarheid en het succes van de kunstenaars, maar droeg ook bij aan de financiering en realisatie van nieuwe edities.
Grotere rol voor actuele thema’s
Aanvankelijk lag de nadruk op de anonieme selectie, maar in de loop der jaren kregen de thema’s een steeds prominentere rol. Onderwerpen zoals liefde, aarde, water, Europa en klimaat brachten kunst en samenleving dichter bij elkaar en boden een podium voor actuele maatschappelijke vraagstukken. Deze thema’s gaven de tentoonstellingen een extra dimensie, waarin kunst diende als dialoog over de toekomst.
Kunst als spiegel en verbinder: diversiteit en ambacht
De tentoongestelde werken boden een rijk palet aan emoties, verhalen en perspectieven. Ze verbeeldden, onderzochten en herinterpreteerden de wereld op persoonlijke en vaak verrassende manieren. Variërend van spontane schetsen tot zorgvuldig uitgewerkte concepten, gaven de werken vorm aan zowel de schoonheid als de absurditeit van het alledaagse en belichtten ze tegelijkertijd grote wereldvraagstukken. Onderwerpen liepen uiteen van natuur en stedelijke landschappen tot portretten, uitgevoerd in een diversiteit aan technieken en stijlen.
Vooral het ambacht viel op: van schilder- en tekenkunst tot beeldhouwen, metaal- en textielbewerking, fotografie en installaties. Veel kunstenaars kozen bewust voor hergebruikte materialen, wat hun klimaatbewustzijn benadrukte. Daarnaast toonden ze een eclectische aanpak, waarbij verschillende media vloeiend in elkaar overgingen. De werken benadrukten de kracht van kunst om verhalen te vertellen en verbindingen te creëren. De tentoonstelling toonde daarmee niet alleen hoe kunst de samenleving weerspiegelt, maar ook hoe het een blijvende bron van samenhang en betekenis kan zijn.
De Waterjuffer van het kunstenaarscollectief CAKtwo (Marina Pronk, Berend Wijers, en Fred Boon) werd in 2017 gepresenteerd bij de ZomerExpo Water in Kasteel Het Nijenhuis. Na schade door een vallende boom is het werk volledig hersteld. In 2024 werd de juffer opnieuw tentoongesteld tijdens KlimaatExpo in het Rijksmuseum Muiderslot als symbool van weerbaarheid. Het Muiderslot heeft een langdurig bruikleen met CAKtwo afgesloten, en het kunstwerk blijft de komende tijd te bewonderen.
ZomerExpo veranderde de Nederlandse kunstwereld
De democratische aanpak van het maken van tentoonstellingen heeft blijvende impact gehad op de Nederlandse kunstwereld. ZomerExpo, en later KlimaatExpo, boden kunstenaars een unieke kans om via open inschrijving hun werk te tonen in gerenommeerde musea. De anonieme selectieprocedure gaf ruimte aan diversiteit en stelde kunst in staat om zonder vooroordelen gezien te worden. Dit vernieuwende model veranderde het tentoonstellingslandschap in Nederland en inspireerde andere instellingen om vergelijkbare concepten te omarmen.
Toekomst
Hoewel de werken van de ZomerExpo en KlimaatExpo niet langer online te zien zijn, blijft hun impact voelbaar. Of de ZomerExpo in de toekomst zal terugkeren, is onzeker. De tijden zijn veranderd: de financiering is complexer geworden en ook de behoeften van kunstenaars en musea zijn verschoven. ArtWorlds blijft echter zoeken naar nieuwe manieren om kunst een podium te bieden, met openheid en diversiteit als kernwaarden.
Dankjulliewel!
Wij danken alle kunstenaars, musea, sponsoren, fondsen, vrijwilligers en bezoekers voor hun jarenlange betrokkenheid en waardevolle inzet. Samen hebben we een blijvend verschil gemaakt in de kunstwereld en blijven we onvermoeibaar zoeken naar nieuwe kansen waarin kunst kan bloeien en verbinden.
Met hartelijke groet,
Stichting ArtWorlds
foto: Europa ZomerExpo 2019, Museum de Fundatie Zwolle, fotocredits: Hilko Visser